6. Bewaak de veiligheid van onderzoeksdeelnemers

Hoewel onderzoek heeft aangetoond dat vragen naar suïcidaliteit het risico op suïcidaliteit niet verhoogt, kan praten over het onderwerp zelfdoding confronterend en ingrijpend zijn. Dit geldt in het bijzonder voor mensen die (zelf, of bijvoorbeeld als naaste of nabestaande) met suïcidaliteit te maken hebben. Onderzoekers hebben de plicht om kwetsbare deelnemers tijdens het onderzoek te beschermen. Ze moeten de veiligheid en het welzijn van hun deelnemers bewaken. Onderstaande stappen kunnen daarbij helpen.

Voorafgaand aan het onderzoek

• Train onderzoekers in het omgaan met kwetsbare deelnemers. Zorg ervoor dat ze weten hoe ze moeten handelen als een deelnemer zich ongemakkelijk voelt of negatieve effecten ervaart.
• Maak een veiligheidsprotocol (ook als dat van de METC niet hoeft). Zo denk je vooraf na over wat er kan gebeuren en welke acties er dan moeten worden ondernomen. Noteer eenduidig wat ‘adverse events’ zijn, en welke procedure in zulke gevallen gevolgd moet worden.
• Zorg dat de locatie en opzet van de studie veilig en vertrouwd zijn voor deelnemers, vooral als ze zich snel bedreigd of ongemakkelijk voelen.

In contact met (potentiële) deelnemers

• Informeer de deelnemer vooraf dat het onderwerp zelfdoding aan de orde zal komen.
• Wijs de deelnemer erop dat men op ieder moment kan stoppen met deelname. Als het onderzoek plaatsvindt in een zorgcontext: leg uit dat stoppen met deelname aan het onderzoek geen gevolgen heeft voor de zorg die de deelnemer ontvangt.
• Vraag de deelnemer om toestemming om de eigen behandelaar (bijv. huisarts, GGZ-behandelaar) te informeren over deelname aan het onderzoek. Wees bewust dat deze veiligheidsmaatregel mogelijk een drempel kan vormen voor deelname.
• Adviseer een deelnemer om de deelname aan onderzoek te bespreken met een naaste.  

Tijdens het onderzoek

• Wijs op hulp en ondersteuning. Bijvoorbeeld:
  • Bent u in acuut levensgevaar? Bel 112.
  • Heeft u hulp nodig? Neem contact op met uw huisarts of uw (GGZ-)behandelaar. U kunt ook 24/7 gratis en anoniem contact opnemen met 113 Zelfmoordpreventie.
  • Heeft u hulp nodig buiten kantoortijden? Neem contact op met de huisarts of huisartsenpost.
• Monitor of het onderzoek suïcidaliteit versterkt. Gebruik daarvoor bijvoorbeeld:
  • De Suicidal Ideation Attributes Scale (SIDAS) om voor en na onderzoek de ernst van suïcidegedachten te meten. De SIDAS kan ook na een interview worden ingezet. Bepaal vooraf bij welke score welke actie wordt ondernomen (bijv. als SIDAS>21, adviseer dan contact op te nemen met de eigen behandelaar).
  • De open antwoorden in een vragenlijst. Onderzoek deze op aanwijzingen voor a) acuut gevaar of dreiging; en b) een toename in suïcidale gedachten die veroorzaakt wordt door deelname aan het onderzoek.
  • Voeg in een vragenlijst of interview een item toe waarin u de respondent vraagt hoe hij/zij de deelname aan het onderzoek heeft ervaren.
• Als het onderzoek plaatsvindt in een zorg-context: Beperk belastende of invasieve handelingen waar mogelijk. Zorg ervoor dat de reguliere zorg niet gehinderd wordt door deelname aan het onderzoek.

Kunnen deelnemers anoniem blijven?

Soms is het in het belang van het onderzoek dat respondenten anoniem kunnen deelnemen. Denk bijvoorbeeld aan een vragenlijst over een onderwerp dat schaamte of stigma met zich meebrengt. Wanneer deelnemers in onderzoek anoniem blijven, kun je als onderzoeker niet alle bovengenoemde veiligheidsmaatregelen toepassen. Bij onderzoek naar suïcidaliteit maak je daarom de afweging of de voordelen van het toestaan van anonieme deelname (bijv. hogere respons, minder bias) opwegen tegen eventuele risico’s die dat met zich meebrengt. Een METC kan je helpen om die afweging te maken. Heb bij onderzoek waarin deelnemers anoniem blijven als onderzoeker extra aandacht voor de veiligheidsmaatregelen die je wél kunt treffen, zoals het verwijzen naar hulp.